Onderwijs in Italië

In het vorige blogbericht heb ik geschreven over nieuwe onderwijsconcepten. Bij het voorbereiden van het college viel me op dat vooral in de Verenigde Staten en in de Scandinavische landen vernieuwende concepten geïmplementeerd werden. Ik vroeg me af of het ook mogelijk zou zijn deze concepten in te voeren in landen waar de traditionele waarden nog een grote rol spelen in de samenleving.

Daarom heb ik mijn dochter gevraagd of zij dit blog samen met mij wil schrijven. Zij woont en werkt momenteel in Italië, een land waar de kinderen nog netjes met de armen over elkaar in de schoolbanken zitten, de leerkracht het leerproces stuurt en de leerlingen de lesstof tijdens het tentamen reproduceren. Althans... dat is het beeld dat ik van het Italiaanse onderwijssysteem heb.

Om te zien of mijn beeld overeenkomt met de realiteit heb ik mijn dochter een drietal vragen gesteld, waarbij ik het meest benieuwd ben naar de manier waarop jongeren hun schooltijd ervaren hebben. Bij de laatste vraag heb ik me vooral afgevraagd of leerlingen in staat zijn om hun eigen leerproces vorm te geven.

Mijn vragen zijn:
1. hoe is het onderwijs in Italië georganiseerd?
2. hoe hebben haar Italiaanse vrienden het onderwijs ervaren?
3. hoe zouden zij het ervaren als zij verantwoordelijk zouden zijn voor hun eigen leerproces?

In de volgende alinea/s is het antwoord van Fleur te lezen.

Het schoolsysteem in Italië

Voordat ik de vragen verder uit kan werken, is het nodig om een beeld te schetsen van het schoolsysteem.

• Kinderen tussen de drie en vijf jaar gaan naar de scuola dell’infanzia oftewel het asilo [1]. Er zijn zoveel kleuterscholen in Italië dat alle kinderen er naartoe kunnen. De scholen worden door de gemeente betaald en de ouders hoeven vaak maar een kleine bijdrage te betalen. Gezinnen die het financieel zwaar hebben, betalen niets. Niet alle kinderen gaan naar de kleuterschool omdat kinderen pas vanaf 6 jaar leerplichtig zijn. 
  
  Afb.1: Scuola dell'infanzia 
• Kinderen tussen de zes en tien jaar gaan naar de basisschool, de scuola elementare. Elk kind moet, als hij zes wordt, ingeschreven staan bij een basisschool. Het onderwijs en de lesboeken zijn gratis. Op sommige basisscholen is een schooluniform nog verplicht, maar de meeste scholen maken hier geen gebruik van. 
  
  Afb. 2: Elementare 
• Tussen de elf en de dertien jaar gaan kinderen naar de zogenaamde “middenschool”, de scuola media [2]. Deze vorm van onderwijs na de basisschool is verplicht (en kosteloos). De lessen moeten de leerling voorbereiden op het vervolgonderwijs, de “tweede fase” zoals we die ook in Nederland kennen. Net als in Nederland zijn de volgende vakken verplicht: Italiaans, geschiedenis, maatschappijleer en aardrijkskunde [3], vreemde taal [4], wiskunde en natuurkunde, kunst, muziek en lichamelijke opvoeding.
  
  Afb. 3: Scuola media
• Tussen de veertien en achttien jaar kunnen leerlingen kiezen:
• of voor het hoger onderwijs, de scuola secondaria superiore [5], 
• of voor een baan. 

Dit zijn dan wel banen waar je geen opleiding voor nodig hebt, denk bijv. aan vakkenvuller in een supermarkt of afwashulp in een restaurant. Aangezien het secundaire onderwijs niet verplicht is, kiezen sommigen ervoor om meteen te gaan werken.[6]

De eigen verantwoordelijkheid
Als antwoord op de vragen die aan het begin van dit blog gesteld zijn, kan ik met zekerheid zeggen dat er tot nu toe weinig veranderingen zijn doorgevoerd in het Italiaanse schoolsysteem en dat leerlingen over het algemeen moeten doen wat hen door de docent opgedragen wordt. Zij krijgen weinig tot geen verantwoordelijkheid. 
Aan de andere kant kun je daar aan toevoegen, dat dat - gezien de leeftijd in de verschillende fases van het onderwijs - misschien ook helemaal geen goed idee zou zijn. Men kan immers niet van een kind van elf jaar verwachten dat hij zijn werk zelf inplant, als hij nooit gewend is geweest om dit te doen. Tot de scuola superiore zouden kinderen dus nog helemaal niet in staat zijn om hun eigen verantwoordelijkheid te nemen en hun schooldag zelf in te plannen.

Leerlingen die ervoor gekozen hebben om het secundaire onderwijs te volgen kunnen meestal wel hun eigen huiswerk plannen en een alternatieve manier van leren aanhouden als dat voor hen makkelijker is. Dit heeft er ook mee te maken dat men na het behalen van de esami di maturità [7] door kan gaan met een universitaire studie. Om aan een universiteit te studeren is toch een zekere discipline vereist. Tevens komt het voor dat iemand die goed is in een bepaald vak, er vaak meer vanaf weet dan de docent zelf, en dan zowel zijn klasgenoten helpt als de leraar nieuwe dingen laat zien. Ik heb gemerkt dat de oudere generatie niet staat te springen om van jongeren "les" te krijgen. Toch zijn er bepaalde vakken (denk aan informatica) waarbij jongeren meer weten dan ouderen.

Bedreigend?

Concluderend kan ik dus vaststellen dat leerlingen op Italiaanse (middelbare en hogere) scholen langzaamaan meer verantwoordelijkheid krijgen en dit niet als een bedreiging zien. Ze kunnen deze verantwoordelijkheid vanaf de scuola superiore aan. De leerlingen die naar deze school gaan, hebben hier zelf voor gekozen. Zij zijn gemotiveerd, omdat het gezien wordt als voorbereiding op de universiteit. De leerlingen voelen zich gewaardeerd als ze hun klasgenoten verder kunnen helpen en hun docent hier ook bij kunnen betrekken.

Mijn eigen conclusie

De Italiaanse arts Maria Montessori onderkende aan het begin van de twintigste eeuw dat de ontwikkeling van het kind gestimuleerd wordt als rekening gehouden wordt met zijn natuurlijke drang tot zelfontplooiing. In haar optiek fungeerde de docent als begeleider in het proces: Help mij het zelf te doen.
Ten tijde van Mussolini werden de Montessorischolen in haar eigen land gesloten. Pas na de Tweede Wereldoorlog werden in Italië weer Montessori-kleuterscholen geopend in de verschillende regio's.

Ik denk dat het nog enige tijd zal duren voordat het onderwijs volgens de principes van het Samen leven 3.0 in Italië voet aan de grond zal krijgen. In Italië is de docent nog een autoriteit die het leerproces stuurt. Uit de verhalen van mijn dochters vrienden maak ik op dat de oudere generatie moeite heeft met het overdragen van verantwoordelijkheden op jongeren. Ik denk dat beide partijen (zowel jongeren als ouderen) moeten leren vertrouwen in elkaar te hebben. Alleen een dergelijke mentaliteitsverandering kan onderwijsvernieuwende projecten doen slagen.

Voetnoten:
[1] Dit is in Nederland vergelijkbaar met de kleuterklas

[2] Dit is in Nederland vergelijkbaar met de eerste drie klassen van de middelbare school

[3] Al valt er over de geografische kennis van veel Italianen te discussiëren, aangezien er veel scholen zijn die dit vak niet verplicht stellen

[4] Engels, soms ook Spaans en Duits 

[5] Vergelijkbaar met HAVO en VWO

[6] Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Italiaans_onderwijssysteem

[7] De eindexamens

Bronnen afbeeldingen:
1. en 2: Scuola parrochiale "don Luciano Sarti" , Castel San Pietro Terme (Bologna) http://www.parrocchie.it/castelsanpietroterme/santamaria/informazioni_6.html
3: Scuola media http://www.milanopost.info/2012/06/15/oggi-gli-esami-di-scuola-media-per-i-terremotati-solo-la-prova-orale/